Prawo rodzinne to dziedzina, której jednym z głównych celów jest ochrona dobra dziecka i zapewnienie jego prawidłowego rozwoju w stabilnym środowisku rodzinnym. Jednym z kluczowych mechanizmów nadzorowania wykonywania władzy rodzicielskiej jest możliwość ingerencji sądu opiekuńczego. W sytuacjach, gdy rodzice nie wykonują swoich obowiązków w sposób odpowiedzialny lub nadużywają swoich praw, polskie prawo przewiduje możliwość ograniczenia, a nawet pozbawienia władzy rodzicielskiej. W tym artykule omówiona zostanie instytucja pozbawienia władzy rodzicielskiej, wskazując jej przesłanki, skutki i znaczenie dla dobra małoletniego.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej to najdalej idący środek ingerencji sądu w relacje rodziców z dzieckiem, uregulowany w art. 111 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.). Decyzja o jego zastosowaniu może zostać podjęta wyłącznie w szczególnych okolicznościach, gdy dobro dziecka jest zagrożone, a inne, mniej rygorystyczne środki nie przyniosły oczekiwanego rezultatu.
Przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej
Zgodnie z art. 111 § 1 k.r.o., przesłankami do pozbawienia władzy rodzicielskiej są:
- Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej – dotyczy sytuacji, w których rodzic nie jest w stanie sprawować władzy rodzicielskiej. Przykładem może być długotrwała migracja zagraniczna połączona z brakiem kontaktu z dzieckiem.
- Nadużywanie władzy rodzicielskiej – obejmuje działania takie jak stosowanie przemocy fizycznej lub psychicznej wobec dziecka, zmuszanie go do prostytucji, rozpijanie czy angażowanie w nielegalne działalności, a nawet wrogie nastawianie dziecka do drugiego z rodziców.
- Rażące zaniedbywanie obowiązków rodzicielskich – ma miejsce, gdy rodzic uporczywie nie dba o potrzeby dziecka, np. uchyla się od świadczeń alimentacyjnych, nadużywa alkoholu lub zaniedbuje zdrowie małoletniego.
Każda z tych przesłanek może samodzielnie stanowić podstawę do pozbawienia władzy rodzicielskiej.
Oprócz przywołanych powyżej przypadków, pozbawienie władzy rodzicielskiej może być usprawiedliwione sytuacją, w której pomimo zapewnionego rodzicom wsparcia, niezmiennie występują podstawy do wydania zarządzeń wynikających z art. 109 § 2 pkt 5 k.r.o. (związane z pieczą zastępczą). Przede wszystkim taka sytuacja ma miejsce, gdy rodzice permanentnie nie wykazują zainteresowania swoim dzieckiem.
Skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej
Pozbawienie władzy rodzicielskiej oznacza utratę przez rodzica uprawnień związanych z wykonywaniem tej władzy, takich jak prawo do decydowania o wychowaniu dziecka, jego miejscu zamieszkania czy edukacji. Nie jest to jednak równoznaczne z całkowitym zerwaniem relacji z dzieckiem. Rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej nadal ma prawo do kontaktów z dzieckiem, o ile sąd nie orzeknie inaczej. Podobnie, bez zmian pozostaje wymagalność obowiązku alimentacyjnego w stosunku do dzieci, modyfikacji nie ulegają też reguły dziedziczenia.
Warto podkreślić, że pozbawienie władzy rodzicielskiej ma charakter odwracalny. Zgodnie z art. 111 § 2 k.r.o., w przypadku ustania powodów, które doprowadziły do jej pozbawienia, sąd może przywrócić rodzicowi uprawnienia.
