W dzisiejszych czasach coraz większą wagę przykłada się do praw pacjentów, w tym również pacjentów małoletnich. Jednym z kluczowych aspektów tej problematyki jest prawo dziecka do współdecydowania w kwestiach dotyczących jego zdrowia. W artykule przybliżymy aktualne regulacje prawne dotyczące tej kwestii oraz ich praktyczne konsekwencje.
Prawa małoletnich pacjentów w kontekście opieki zdrowotnej
Dzieci, mimo braku pełnej zdolności do czynności prawnych, mają prawo do wyrażania swojego zdania w sprawach dotyczących ich zdrowia. Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty (u.z.l.) zawiera kluczowe regulacje odnoszące się do informowania małoletnich pacjentów o planowanych procedurach medycznych oraz ich potencjalnych skutkach, ryzyku i korzyściach.
Podstawowe znaczenie mają w tym zakresie art. 32 oraz art. 34 u.z.l. Pierwszy z nich dotyczy zgody pacjenta na przeprowadzenie badań lub innych świadczeń zdrowotnych, drugi zaś odnosi się do zabiegów stwarzających podwyższone ryzyko dla zdrowia pacjenta. W obu przypadkach decyzja należy do przedstawiciela ustawowego dziecka, którym zazwyczaj są rodzice. W niektórych sytuacjach zgodę może wyrazić opiekun faktyczny.
Granica wieku a samodzielna zgoda pacjenta
Zasadnicza granica wieku, od której dziecko może współdecydować o swoim leczeniu, wynosi 16 lat. Po jej przekroczeniu wymagana jest tzw. zgoda kumulatywna, co oznacza, że oprócz rodziców również sam pacjent musi wyrazić zgodę na badanie lub procedurę medyczną. Wyjątkiem od tej zasady są przypadki świadczeń transplantologicznych, gdzie zgoda pacjenta wymagana jest już od 13 roku życia (zgodnie z ustawą z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów).
W przypadku braku zgody dziecka, które ukończyło 16 lat lub rozbieżności zdań między nim a rodzicami, decyzję podejmuje sąd opiekuńczy. Istnieje również możliwość podjęcia działań medycznych przez lekarza bez zgody przedstawiciela ustawowego w sytuacjach nagłych, gdy zwłoka mogłaby zagrozić zdrowiu lub życiu dziecka.
Wątpliwości i kontrowersje
Obowiązujące przepisy budzą wątpliwości w kontekście ich konsekwencji dla praw dziecka. Niektórzy eksperci podnoszą argument, że sztywne określenie granicy wieku na 16 lat może nie odzwierciedlać indywidualnego poziomu dojrzałości i zdolności percepcyjnych konkretnego dziecka. Kodeks cywilny przyznaje bowiem osobom od 13 roku życia ograniczoną zdolność do czynności prawnych, co sugeruje pewną niespójność legislacyjną.
Trybunał Konstytucyjny w jednej ze spraw uznał jednak, że granica wieku określona w u.z.l. jest zgodna z Konstytucją RP oraz Konwencją o prawach dziecka. TK argumentował, że uzależnienie decyzji o leczeniu od indywidualnego stopnia rozwoju dziecka mogłoby powodować znaczne trudności praktyczne i wpływać na skuteczność działań lekarzy (Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 października 2011 r., K 16/10, LEX nr 992832).
Rola rodziców w procesie decyzyjnym
Podstawą regulacji dotyczących zdrowia dzieci jest relacja rodzic – dziecko. To na rodzicach spoczywa odpowiedzialność za podejmowanie decyzji w najlepszym interesie małoletniego, przy jednoczesnym uwzględnieniu jego zdania. W praktyce oznacza to, że lekarze powinni informować dziecko o przebiegu leczenia i w miarę możliwości respektować jego opinię, choć ostateczna decyzja pozostaje w rękach dorosłych.
Podsumowanie
Prawo do współdecydowania w sprawach zdrowotnych ma kluczowe znaczenie dla ochrony praw małoletnich pacjentów. Mimo że przepisy przewidują określone granice wiekowe i wymóg zgody przedstawicieli ustawowych, coraz częściej podkreśla się konieczność wysłuchania dziecka i uwzględnienia jego opinii. Pamiętajmy bowiem, że wartością nadrzędną powinno być zawsze dobro dziecka.
