Władza rodzicielska obejmuje trzy podstawowe elementy: pieczę nad osobą dziecka, zarząd jego majątkiem oraz – często pomijany, choć niezwykle istotny – reprezentację dziecka. To właśnie temu ostatniemu elementowi poświęcamy dzisiejszy wpis.

Kim są przedstawiciele ustawowi dziecka?

Zgodnie z art. 98 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.), rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka, o ile posiadają pełnię władzy rodzicielskiej. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka.

Reprezentacja obejmuje zarówno czynności prawne, jak i procesowe czy też czynności dokonywane przed innymi organami państwowymi (administracyjne). Nieodłącznie działania te przeplatają się z pieczą nad osobą i majątkiem dziecka. W praktyce oznacza to, że rodzice mogą m.in. wyrażać zgodę na szczepienia, zabiegi medyczne, czy też na zawieranie różnego rodzaju umów lub ugód.

Wiek dziecka ma znaczenie

Zakres reprezentacji zmienia się w zależności od wieku dziecka. Zgodnie z art. 12 Kodeksu cywilnego:

• dzieci poniżej 13. roku życia nie mają zdolności do czynności prawnych – wszelkie czynności prawne podejmowane przez nie są nieważne, chyba że dotyczy to umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (np. zakup batonika w sklepie), umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, o ile nie pociąga za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych,
• po ukończeniu 13 lat, dziecko zyskuje ograniczoną zdolność do czynności prawnych, co oznacza, że może podejmować określone działania samodzielnie – np. rozporządzać swoim zarobkiem czy zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.

Kiedy rodzice nie mogą reprezentować dziecka?

Prawo przewiduje sytuacje, w których rodzice są wyłączeni z reprezentacji swojego dziecka. Dotyczy to w szczególności:

1. Czynności prawnych między dziećmi tych samych rodziców (np. sprawy majątkowe między rodzeństwem) – chyba że jedno z dzieci jest pełnoletnie lub rodzic został pozbawiony władzy rodzicielskiej nad jednym z dzieci.
2. Czynności między dzieckiem a rodzicem (lub ojczymem/macochą) – z wyjątkiem sytuacji, gdy:
   • czynność dotyczy bezpłatnego przysporzenia (np. darowizny),
   • sprawa dotyczy świadczeń alimentacyjnych lub innych należności na rzecz dziecka.

W takich przypadkach, aby uniknąć konfliktu interesów, może zostać ustanowiony reprezentant dziecka, który reprezentuje je np. przed sądem lub innym organem.

Reprezentacja a odpowiedzialność rodziców

Rodzice, wykonując funkcję przedstawicieli ustawowych, muszą pamiętać, że działają w interesie dziecka. Przekroczenie granic uprawnień lub nienależyte wykonywanie obowiązków może mieć poważne konsekwencje prawne i prowadzić do odpowiedzialności cywilnej, a nawet karnej.

Reprezentacja dziecka przez rodziców to jedno z kluczowych uprawnień wynikających z władzy rodzicielskiej. Rodzice muszą jednak pamiętać, że jest to obowiązek o charakterze ochronnym, a nie narzędzie do dowolnego dysponowania prawami dziecka. W każdej sytuacji należy kierować się dobrem małoletniego, a w razie wątpliwości – zasięgnąć porady prawnej.